.png){kind=small}
Tiềm năng phát triển chuỗi cung ứng lạnh của Việt Nam được đánh giá xếp thứ 17 trên toàn thế giới (1). Gần đây, với một số hiệp định thương mại mới được ký, một mục tiêu mới được đặt ra cho Việt Nam là chuyển đổi chuỗi cung ứng lạnh để có thể khai thác triệt để tiềm năng đó.
I. Chuỗi cung ứng lạnh Việt Nam - một tiềm năng chưa được khai thác
Với mức sống càng cao của người dân Việt Nam, nhu cầu tiêu dùng về thực phẩm chất lượng cao cũng từ đó tăng lên nhanh chóng. Bởi vậy, hiện nay người tiêu dùng đang dần chuộng sử dụng hàng đông lạnh với các yêu cầu về vệ sinh an toàn thực phẩm ngày càng gay gắt hơn. Gần đây, Việt Nam được ghi nhận là một trong 5 nước xuất khẩu rau quả lớn nhất thế giới nhờ sự tăng trưởng mạnh mẽ tại các thị trường như Trung Quốc, Nhật Bản, Mỹ, Nga, Indonesia, Đài Loan và Hàn Quốc (2).
Tuy nhiên, tiềm năng là vậy, nhưng logistics của chuỗi cung ứng lạnh tại Việt Nam lại bị xé nhỏ với những nhà cung cấp dịch vụ vừa và nhỏ tại địa phương. Chính những nhà cung cấp này lại thiếu khả năng cung cấp dịch vụ bao quát toàn bộ chuỗi cung ứng thực phẩm (3).
“Logistics chuỗi cung ứng lạnh bị đứt quãng là một vấn đề khá phổ biến ở thị trường bán lẻ thực phẩm Việt Nam, đặc biệt ở kênh General Trade.”
Trong bối cảnh các hiệp định thương mại mới dần được ký kết, việc chuyển đổi chuỗi lạnh trở thành một mục tiêu tối quan trọng. Tuy nhiên để đạt được điều đó, chuỗi cung ứng lạnh của Việt Nam cần hiểu được điểm yếu của chính mình.
II. Những thách thức đặt ra trong bối cảnh các hiệp định thương mại mới
Thuế đánh vào các mặt hàng xuất khẩu, như nông nghiệp, hải sản, điện và điện tử sẽ được loại bỏ khi hiệp định thương mại (FTA) có hiệu lực (4). Không thể phủ nhận rằng các hiệp định thương mại mới được ký kết sẽ là bước đệm tuyệt vời cho chuỗi cung ứng lạnh của Việt Nam - dịch vụ vận chuyển chính cho các mặt hàng trên.
Tuy nhiên, đây chắc chắn không phải là cây đũa thần có thể thúc đẩy phát triển chuỗi lạnh Việt Nam. Để hội nhập, tiến gần tới chuỗi cung ứng toàn cầu, Việt Nam thực sự cần vượt qua nhiều trở ngại được đặt ra chính bởi các hiệp định thương mại này.
1. Tỷ lệ hỏng và tổn thất hàng cao
Là một thị trường khắt khe, các yêu cầu về an toàn thực phẩm, nguồn gốc và đặc biệt là chất lượng sản phẩm phải được đảm bảo nghiêm ngặt. Tuy nhiên, tại Việt Nam, tổn thất lương thực trong quá trình thu hoạch, chế biến, lưu trữ và vận chuyển là một vấn đề cấp bách. Hiện nay, tỷ lệ tổn thất trung bình đối với các sản phẩm rau quả Việt Nam là khoảng 32% sản lượng, 14% và 12% cho thịt và hải sản.
Thất thoát hàng hóa từ sản xuất và các khâu xử lý sau thu hoạch, lưu trữ, vận chuyển của Việt Nam so với kết quả FAO của khu vực Đông Á và Đông Nam Á
Nguyên nhân chính của hàng hóa bị hư hỏng là do quản lý vận tải, đặc biệt là việc quản lý container lạnh không hiệu quả (6). Với nhiều khó khăn như không thể tối ưu hóa công suất xe, đặc biệt là với xe chở hàng đông lạnh trong thành phố, việc thiếu tầm nhìn trong quá trình vận chuyển thì việc cắt giảm thực phẩm thừa vẫn là đang một thách thức lớn đối với các doanh nghiệp Việt Nam. Mỗi khi xảy ra các lỗ hổng trong quá trình vận chuyển như quãng đường di chuyển dài hơn kế hoạch, tài xế quên đóng cửa kho lạnh,... thì rất khó để các doanh nghiệp xử lý kịp thời những vấn đề trên.
Cùng với các điều kiện khắt khe của thị trường EU, cơ sở hạ tầng logistics chuỗi cung ứng lạnh của Việt Nam đang có nhu cầu được “thay áo” và đổi mới.
2. Thiếu hụt phương tiện vận tải
Bên cạnh việc không thể theo dõi và kiểm soát việc vận chuyển, số lượng phương tiện phù hợp phục vụ vận chuyển hàng đông lạnh vẫn còn ít. Sự chậm trễ trong việc dỡ hàng, thiếu kho lạnh và việc phối hợp không đúng cách trong chuỗi cung ứng tại Việt Nam, đã gây ra nhiều trở ngại cho ngành công nghiệp chuỗi lạnh trong nước (7). Sự đứt gãy của chuỗi cung ứng lạnh Việt Nam đến ngay từ quá trình vận chuyển, lưu trữ và giao hàng chặng cuối. Như vậy, cơ sở vật chất của Logistics chuỗi cung ứng lạnh không chỉ thiếu hụt mà chất lượng vận hành không được đảm bảo.
Là một ví dụ điển hình, chính bởi cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất còn thô sơ, nên giá nông sản ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long - khu vực trọng điểm của nuôi trồng thủy sản và chế biến thủy sản của Việt Nam đang gặp nhiều khó khăn khi cạnh tranh trên thị trường (8).
3. Nguồn nhân lực không đủ tiêu chuẩn
Quả thực, lực lượng lao động của Việt Nam rất phong phú với gần 48 triệu người, tuy nhiên, lại thiếu lao động lành nghề và năng suất lao động vẫn còn thấp. Trình độ ngoại ngữ của người lao động cũng yếu so với mặt bằng chung các nước trong khu vực (Singapore, Thái Lan, Malaysia,.. ) (9).
Để có thể đáp ứng tiêu chuẩn chất lượng cao của thị trường nước ngoài, các lỗi sai thủ công đến từ chính nguồn nhân lực chưa chất lượng cần được loại bỏ và giảm thiểu.
Hiện tại, chuỗi cung ứng lạnh ở Việt Nam vẫn đang hoạt động với nhiều quy trình thủ công, một số vấn đề phổ biến có liên quan tới sự can thiệp của con người có thể kể tới (10):
Kỹ năng xử lý (bê, dỡ) các container kém do quá trình hoạt động thiếu tổ chức.
Sự cẩu thả trong các khâu như việc quên đóng cửa kho lạnh trong giao hàng chặng cuối
Thủ tục giấy tờ tốn thời gian, dễ thất thoát và sai sót, dẫn đến giao hàng chậm trễ hay hàng hóa bị kẹt tại kho,...
III. Ba yếu tố cần thiết để chuyển đổi thành chuỗi cung ứng lạnh thông minh hơn
Như đã đề cập ở trên, một phần của các vấn đề của chuỗi cung ứng lạnh ở Việt Nam bắt nguồn từ việc thiếu phương tiện vận chuyển và quản lý đội xe. Ngoài ra, sự can thiệp không cần thiết của con người và nguồn nhân lực chất lượng thấp là những vấn đề cần được cải thiện. Vì vậy, trên con đường trở thành một CHUỖI CUNG ỨNG LẠNH THÔNG MINH HƠN, các công nghệ tiên tiến chính là mảnh ghép còn thiếu.
1. Giám sát tình trạng trong thời gian thực
Khi nói đến các sản phẩm được vận chuyển qua chuỗi lạnh - sản phẩm tươi và đông lạnh, dược phẩm, khả năng giám sát tình trạng hàng trong thời gian thực ngày càng đóng vai trò quan trọng bởi nó cho phép các doanh nghiệp xác định chính xác hơn “sức khỏe” của lô hàng trong chuỗi cung ứng lạnh.
Để làm được điều này, việc trang bị chuỗi cung ứng với các công nghệ mới như thiết bị Telematics hoặc Phần mềm quản lý vận tải sẽ là lựa chọn hàng đầu cho các doanh nghiệp nếu họ muốn đảm bảo chất lượng sản phẩm tốt cũng như thời gian giao hàng. Không chỉ có khả năng kiểm soát các thông số như trạng thái khởi động/dừng xe tải, trạng thái mở/đóng cửa của thùng xe, thiết bị telematics còn giúp doanh nghiệp hiểu các trường dữ liệu như nhiệt độ của kho lạnh, mức sử dụng nhiên liệu, tốc độ và quãng đường vận chuyển.
Nền tảng tối ưu Logistics - Abivin vRoute có thể được tích hợp với nhiều cảm biến Telematics, cung cấp cho người dùng quyền kiểm soát toàn diện nhất về đội xe trên đường. Bên cạnh tối ưu hóa tuyến đường, với phần mềm quản lý vận tải do Abivin cung cấp, các doanh nghiệp cũng có thể xem nhiều trường dữ liệu như trạng thái khởi động/dừng xe tải, trạng thái mở/đóng cửa của thùng xe ngay trên giao diện chính của Abivin vRoute.
2. Kiểm soát từ cấp độ các gói hàng
Trong chuỗi lạnh, các lô hàng nhỏ hơn hoặc chưa được đóng gói trong các thùng chứa tổng hợp có nguy cơ lớn bị biến động về nhiệt độ (11).
Do đó, ngoài việc kiểm soát nhiệt trong kho lạnh bằng các công nghệ trên, việc sắp xếp gói hàng một cách thích hợp sẽ giúp giảm thiểu rủi ro và giúp phát hiện các điểm nóng hoặc đột biến nhiệt độ có thể xảy ra đối với các gói riêng lẻ gần cửa kho lạnh, ngoài phòng lạnh lâu hơn phần còn lại của lô hàng.
Để giúp các doanh nghiệp giám sát chuỗi lạnh của họ từ cấp độ từng gói hàng, các công nghệ mới như 3D Loading đã được phát triển để giúp doanh nghiệp tìm ra phương pháp sắp xếp hàng hiệu quả trong khi giảm thiểu lỗi nhờ thiết kế kế hoạch tải hiệu quả. Và quan trọng hơn, với các gói dễ vỡ hoặc có yêu cầu nhiệt độ đặc biệt, tính năng này giúp cho công việc bốc, xếp hàng chính xác hơn.
3. Số hóa giấy tờ
Việc số hóa giấy tờ sẽ giúp tránh các lỗi không cần thiết ảnh hưởng đến thủ tục xuất nhập khẩu, quy trình vận chuyển cũng như tăng tính minh bạch. Mặc dù có thể đã vào thị trường EU, các công ty Việt Nam cũng phải sẵn sàng đối mặt với các vụ kiện thương mại quốc tế từ các đối thủ nước ngoài, đến từ EU hoặc từ các quốc gia khác.
Đối với một thị trường đòi hỏi nhiều yêu cầu về nguồn gốc sản phẩm, kiểm tra an toàn, các doanh nghiệp cần chú ý nhiều hơn về tính minh bạch của giấy tờ hàng hóa và báo cáo.
Kết luận
Ảnh hưởng từ các nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất - Ấn Độ và Trung Quốc - và sự tăng trưởng thương mại ở Indonesia, và Singapore, ngành công nghiệp chuỗi cung ứng lạnh đang giữ cho mình rất nhiều tiềm năng và được coi là một giải pháp để giải quyết lãng phí thực phẩm, phát triển ngành kho bãi và tạo cơ hội việc làm.
Để nắm bắt cơ vàng này, chuỗi cung ứng lạnh Việt Nam cần phải tự đổi mới về chất lượng, công nghệ và những tiêu chuẩn bền vững để giảm thiểu rủi ro cũng như việc tránh quá phụ thuộc vào một thị trường duy nhất.
Tài liệu tham khảo
1. https://longhau.com.vn/truyen-thong/tin-tuc-su-kien/chuoi-cung-ung-lanh-tai-viet-nam-nhieu-kho-khan-thach-thuc-doanh-nghiep-trong-nganh
2. http://vlr.vn/logistics/news-1480.vlr
3. https://vietnamtimes.org.vn/vietnams-cold-chain-logistics-sector-sees-improvements-3328.html
4. https://vietnamnews.vn/economy/591834/new-generation-ftas-to-bring-opportunities-but-also-risks-and-challenges-says-minister.html
5. http://vnews.gov.vn/giai-bai-toan-chuoi-cung-ung-lanh-cho-nong-san
6. https://www.foodlogistics.com/cold-chain/article/21010074/food-losses-in-vietnam-the-shocking-reality
7. https://www.kenresearch.com/blog/2018/01/vietnam-cold-chain-market-research-report-to-2021-ken-research/
8. http://vlr.vn/logistics/su-cap-thiet-ve-chuoi-cung-ung-lanh-tai-dong-bang-song-cuu-long-4662.vlr
9. http://kinhtedothi.vn/viet-nam-tham-gia-cac-hiep-dinh-thuong-mai-tu-do-the-he-moi-noi-lo-thua-lao-dong-tay-nghe-thap-301456.html
10. https://www.foodlogistics.com/cold-chain/blog/21008563/5-risks-in-cold-chain-management-and-how-to-ensure-it-wont-happen-to-you
11. https://blog.roambee.com/supply-chain-technology/topic/package-level-monitoring